مولفان از حقوق خود مطلع نیستند، بایدها و نبایدهای رعایت حق مولف در ایران - هنجس بلاگ

قانون مالکیت فکری در کشوری که آمار تالیف و فراوریات فکری زیاد است، ضرورت و کارکرد زیادی دارد اما چرا فعالان حوزه نشر در این زمینه، همیشه گلایه دارند و نسبت به تضییع حقوق مادی و معنوی خود معترض اند؟

مصداق روشن این شرایط این است که نویسندگی در کشور ما به عنوان یک شغل تعریف نشده و به همین خاطر، توجه لازم به تبیین و رعایت اصول مالکیت فکری در دستور کار قرار نگرفته است. از طرف دیگر؛ افراد نمی توانند نویسندگی را به عنوان شغل خود انتخاب نمایند؛ چراکه در ایران قانون حق مولف آنطور که باید، رعایت نمی شود.

امروز، 4 اردیبهشت ماه 1399 مصادف با (23 آوریل 2020) روز جهانی کتاب و حقوق مولف به عنوان یک رویداد سالانه منتخب یونسکو است که هرسال به منظور ترویج فرهنگ مطالعه و احترام به حقوق مولف گرامی داشته می شود. اولین دوره این رویداد به سال 1995 باز می شود و حالا ربع قرن از عمر آن می گذرد. به بهانه این روز جهانی، به آسیب ها و چالش های مولفان در صنعت نشر ایران پرداخته ایم که در ادامه می خوانید.

قاچاق کتاب، اصلی ترین آسیب به حق مولف در ایران

مولفان و به معنای عام تر پدیدآورندگان آثار در هر جوامعی از حقوقی مناسب و منصافه برخوردار هستند که گاهی به دلیل نبود قانون و مصوبه دقیق و روشن، این حق زیر سوال برده و یا نادیده گرفته می شود که این موضوع به خودی خود، تاثیرات و یا آسیب های منفی و مضری برای بدنه صنعت نشر کشور و یا دیگر حلقه های مرتبط با نشر دارد.

قاچاق کتاب، بدعهدی ناشران در عقد قرارداد با مولف، سرقت ادبی در خلاء نبود قانون حق نشر در ایران و ... از مظاهر و آسیب های ناشی از نادیده دریافت و پایمال شدن حقوق مولف در ایران است که چالش ها و درگیری های بسیاری را برای دریافت حقوق تعیین و روشن مولف در فضای نشر کشور به وجود آورده و این صنعت را با تشنج روبرو می نماید.

سینا دادخواه، نویسنده آثار ادبی درباره این آسیب ها می گوید: یکی از آسیب های وارده بر حقوق مولفان، بحث مالکیت معنوی آثار است که چندسالی است مطرح شده؛ اما لایحه حمایت معنوی که نسخه جدید قانون سال 1348 است، بنابر دلایلی نامعلوم به نتیجه نرسیده است.

این مسأله موجب شده تا ترجمه های مکرر از کتاب ها، نقش حقوق مالکیت معنوی آثار دیگر کشورها در ایران را زیر سوال ببرد و برهم خوردن نسبت میان تالیف بر ترجمه را نیز رقم بزند. متاسفانه این شرایط باعث شده ایران در مجامع بین المللی نیز وجهه مناسبی نداشته باشد و به سرقت فرهنگی متهم شود.

علی جعفریه، مدیر انتشارات ثالث معتقد است؛ حقوق مولفان در ایران با توجه به قوانین موجود و نظارت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی حفظ می شود، اما اصلی ترین معضلی که حقوق مولف را به چالش می کشد، قاچاق کتاب است. کتابی که پدیدآورنده اثر با هزار زحمت به مرحله چاپ می رساند و به ناشر می دهد، گاهی توسط بعضی از ناشرنماها و یا واسطه ها با مشکل روبرو می شود؛ کتاب ارزان فروخته می شود و به تعداد بسیار بالایی به گوشه و کنار خیابان انقلاب و به بساط های کنار خیابان پیدا می نماید و حق مولف را زیرسوال می برد.

به گفته این ناشر، قاچاق کتاب، اصلی ترین آسیبی است که مولف با آن دست و پنجه نرم می نماید و از لحاظ مادی و معنوی دربرابر آن، آسیب می بیند.

خلأ قانون پس از سالیانِ سال

مسأله مورد توجه دیگر، آسیب های ناشی از نظام قراردادی میان ناشر و مولف اثر است که تا به امروز چالش ها و درگیری های حقوقی بسیاری را ایجاد نموده؛ اما پس از سالیانِ سال، هنوز قواعد و ضوابط تعیینی دراین باره ارائه نشده است تا ناشر را متعهد به رعایت تعهدات کاری و حقوقی خود درقبال مولفان کند. نبود قوانین داخلی، در شرایطی که ایران عضو معاهده جهانی حق نشر نیست؛ یعنی فعالان نشر در کشور ما ملزم به رعایت حقوق مطرح شده در مفاد این قانون نیستند، شرایط را پیچیده تر و آسیب پذیرتر نموده است.

از آسیب های ناشی از قرارداد هم می توان به حق واگذاری امتیاز نشر در بازه های زمانی مختلف، درصد تعیین مولف از فروش اثر، شیوه پرداخت حق التالیف، انتشار شراکتی میان مولف و ناشر و مواردی دیگر اشاره نمود.

سید علی آل داوود حقوق دان درباره مولفه های تاثیرگذار برای جلوگیری از ایجاد آسیب در عقد قراردادهای نشر می گوید: عقد هر قراردادی میان مولف و ناشر باید براساس یک قانون مشخص صورت بگیرد که متاسفانه در ایران وجود ندارد. باید قانونی باشد که بر اساس آن طرفین بتوانند قرارداد ببندند. قواعد موجود دچار نقص و ابهام است و مولف که طبیعتا و الزاما حقوق دان نیست، نمی تواند موارد ضد و نقیض را در قرارداد شناسایی و حذف کند. به همین دلیل و در غیاب اساسنامه های تعیین و ناظر بر عقد قراردادها، آسیب های زیادی در عقد توافق نامه و قرارداد میان مولف و ناشر شکل می گیرد که دو طرف معامله ؛به ویژه مولف را متضرر می نماید.

به گفته وی؛ تالیف، ترجمه، تلخیص و ... باید هرکدام قرارداد مختص خود را داشته باشند و همه اعضای صنعت نشر به آن متعهد باشند. ضوابط مورد احتیاج باید توسط یک نهاد متولی چون خانه کتاب ارائه شود تا با رعایت مواد آن، حقوق مولف بیشتر از قبل مورد حمایت باشد.

دادخواه نیز به عنوان یک مولف درمورد این آسیب معتقد است؛ مولفان و ناشران در هنگام عقد قرارداد با یکدیگر توافق می نمایند اما میان هر مولف و ناشری قرارداد متفاوتی بسته می شود که این عدم ثبات، در مواردی می تواند به ضرر مولفان تمام شود.

سوءاستفاده ها تمامی ندارد

بی اطلاعی و نامطلعی مولفان از حقوق خود به هنگام عقد قرارداد با ناشر، یکی از آسیب های جدی است که بعضا باعث تضییع حقوق مولف می شود. به عبارت دیگر، مولف در این میانه، فردی بی اطلاع و نا مطلع به مسائل حقوق است که از امضای قرارداد، متضرر می شود. آل داوود آسیب ناشی از بی اطلاعی مولفان از حقوق خود را یکی از مسائل عمده صنعت نشر کشور می داند که موجب شده ناشر بر گردن مولف سوار باشد و خود را صاحب اثر بداند!

وی معتقد است: اگر مولفان و ناشران در کشور به حقوق طبیعی خود واقف باشند، نه تنها اجازه پایمال شدن حقوق شان توسط دیگر حلقه های نشر را نخواهند داد؛ بلکه بیش از نیمی از شکایاتی که میان مولفان و ناشران وجود دارد، برطرف و رجوع خواهد شد و دیگر شاهد درگیری های روزانه بین مولف و ناشر نخواهیم بود.

از دیدگاه مدیر انتشارات ثالث هم اگر مولف به قرارداد خود با ناشر مطلع نباشد، اولین کسی که ضربه خواهد دید، خودش است؛ چراکه تمام زحمات فراوری اثر را با بی توجهی به حقوق مادی و معنوی مولف از دست خواهدداد.

جعفریه بیان می نماید: مولفان بی اطلاع از حقوق خود در وهله اول باید به ناشری مراجعه نمایند که به او اعتماد داشته باشند و هر ناشر در دسترسی را برای کار خود انتخاب ننمایند. به نظر من مولفان باید برای عقد قرارداد به یک شخص حقوقی مراجعه نمایند؛ البته وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز دایره حقوقی دارد و می تواند مولفان را پیش از امضاء قرارداد هدایت و مطلع کند.

ضرورت یک کار جمعی

آسیب هایی که بنابر بی توجهی مولفان به حقوق خود و نبود قوانین مصوب، به روز و شفاف برای رعایت حق مولف در صنعت نشر کشور، آسیب های فراوانی را به دنبال داشته است؛ اما اینکه چطور و با چه راه حلهایی می توان به انتها این معضلات نزدیک شویم، امری مهم و لازم به پیگیری است. در این راستا، باید با حمایت نهادهای متولی چون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، خانه کتاب و البته همراهی صنوف و تشکل های نشر، شرایط و آسیب های موجود، آنالیز و اساسنامه ها و قوانین لازم در این زمینه تبیین و ابلاغ شوند.

آل داوود معتقد است: تنها راه حل موجود برای انتها بخشیدن تضییع حقوق مولفان، تصویب قانون جدیدی برای رعایت حقوق مولف براساس تجربیات پیش آمده در حوزه نشر است. این مساله باید توسط حقوق دانان صاحب اثر و پژوهش، محقق شود؛ یعنی افرادی که هم حقوق دان باشند و هم صاحب تالیف کتابی که مسائل تالیف و ترجمه را بداند و بر آن ها واقف باشند تا به این معضل انتها ببخشد.

bestcanadatours.com: مجری سفرهای کانادا و آمریکا | مجری مستقیم کانادا و آمریکا، کارگزار سفر به کانادا و آمریکا